WOJSKA OCHRONY POGRANICZA W KOSZALINIE
W LATACH 1945-1991

„Bałtycka Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza w Koszalinie od momentu jej organizacji, do chwili jej rozformowania przebyła długą, ciężką i bogatą w wydarzenia drogę. W okresie swojego istnienia przeszła szereg zmian organizacyjnych i personalnych osiągając bardziej skrystalizowaną formę, silniejszą podstawę swojego istnienia i przydatności w ochronie granicy”.

Historia i tradycje Bałtyckiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza w Koszalinie, rozpoczynają się od IV Oddziału Wojsk Ochrony. Sformowano go na podstawie rozkazu dowódcy II Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Koszalinie, z dnia 12.10.1945 roku z żołnierzy 12 i 16 Dywizji Piechoty. Na miejsce postoju oddziału wyznaczono Gdańsk, jednak z powodu braku odpowiednich warunków dyslokacyjnych miejscem postoju sztabu oddziału został Słupsk. W skład oddziału wchodziło: dowództwo, sztab, pododdziały przysztabowe, Grupa Manewrowa, Komendy Odcinków: 16 Trzebiatów (strażnice: Kolczewo, Dziwnów, Nowe Śliwno, Mrzeżyno, Grzybowo), 17 Koszalin (strażnice: Kołobrzeg, Gąski, Mielno, Iwęcino, Darłowo), 18 Słupsk (strażnice: Słupsk, Miodło, Dębina, Rowy, Łeba), 19 Lębork (strażnice: Zakęcin, Biała Góra, Kalwaria, Halerowo, Puck), 20 Sopot (strażnice: Hel, Gdynia, Sopot, Gdańsk, Bąsak), 21 Elbląg (strażnice: Stegna, Tujce, Elbląg, Tolkmicko, Krynica Morska), Przejściowe Punkty Kontrolne (PPK): Gdynia, Gdańsk – Nowy Port). Ochraniany przez oddział odcinek granicy rozpoczynał się od miejscowości Dziwnów pow. Kamień Pomorski a kończył się w miejscowości Frombork pow. Braniewo w rejonie Zalewu Wiślanego. We wrześniu 1946 roku odcinek od miejscowości Łeba pow. Lębork do miejscowości Frombork pow. Braniewo przekazano Gdańskiemu Oddziałowi WOP.

Na podstawie rozkazu naczelnego dowódcy WP nr 0153/Org. z 21.09.1946 IV Oddział Ochrony Pogranicza przechodzi reorganizację i przyjmuje nazwę Bałtycki Oddział Wojsk Ochrony Pogranicza Nr IV z miejscem postoju w Słupsku, a następnie w Koszalinie, przy ul. Wojska Polskiego.

W skład oddziału wchodzi:

• dowództwo,
• sztab,
• pododdziały przysztabowe,
• Grupa Manewrowa;

oraz Komendy Odcinków:

• 15 Międzyzdroje,
• 16 Trzebiatów
• 17 Koszalin,
• 18 Ustka,
• Przejściowe Punkty Kontrolne (PPK) w Kołobrzegu, Darłowie i Ustce.

W okresie od listopada 1946 roku do kwietnia 1947 roku Grupa Manewrowa Oddziału, dowodzona przez kpt. Janusza Antoszlaka bierze udział w walkach z UPA w rejonie Cisna – Baligród. W 1947 roku 15 Komendę Odcinka Międzyzdroje przekazano Szczecińskiemu Oddziałowi WOP. Rozformowano również Grupę Manewrową i na podstawie rozkazu MON nr 077/Org. z dnia 3.03.1947 roku utworzono Szkołę Podoficerską.

Po przemianowaniu Departamentu Wojsk Ochrony Pogranicza na Główny Inspektorat Ochrony Pogranicza, dotychczasowy Bałtycki Oddział Wojsk Ochrony Pogranicza na podstawie rozkazu MON nr 055/Org. z dnia 20.03.1948 otrzymuje nazwę 12 Brygada Ochrony Pogranicza. W skład brygady wchodzi: dowództwo, sztab i pododdziały przysztabowe, Szkoła Podoficerska, Samodzielne Bataliony Ochrony Pogranicza: 20 Trzebiatów, 22 Koszalin, 24 Ustka, Flotylla Ścigaczy WOP w Darłówku, Graniczne Placówki Kontrolne w Kołobrzegu, Darłowie i Ustce. 12.10.1949 roku na rynku w Koszalinie odbyła się uroczystość wręczenia brygadzie sztandaru ufundowanego przez społeczeństwo województwa koszalińskiego.

Wręczenia sztandaru dokonał Główny Inspektor Ochrony Pogranicza płk Roman Garbowski. Na podstawie rozkazu Ministra Obrony Narodowej nr 205/Org. z dnia 4.12.1948 r. Główny Inspektorat Ochrony Pogranicza i brygady ochrony pogranicza przekazane zostają Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego.

Kolejna reorganizacja następuje na podstawie rozkazu Ministra Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) nr 043/Org. z dnia 3.06.1950 roku. W jej wyniku 12 Brygada Ochrony Pogranicza otrzymuje nazwę 15 Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza. W strukturze organizacyjnej brygady wyróżniamy: dowództwo, sztab i pododdziały przysztabowe, Szkoła Podoficerska, Bataliony WOP: 151 Trzebiatów, 152 Koszalin, 153 Ustka, Flotylla Morska WOP w Darłowie, Morskie Graniczne Placówki Kontrolne (MGPK) w Kołobrzegu, Darłowie i Ustce. Wykonując rozkaz MBP nr 06/WW z dnia 26.06.1951 roku sformowano Dywizjon Ochrony Pogranicza w Kołobrzegu.

Na podstawie rozkazu Dowódcy WOP nr 07 z dnia 15.07.1958 roku 15 Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza zmieniła nazwę na 15 Bałtycką Brygadę Wojsk Ochrony Pogranicza.

Struktura organizacyjna: dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia, Szkoła Podoficerska, Bataliony WOP: 151 Trzebiatów, 152 Koszalin, 161 Lębork, Dywizjon Okrętów Pogranicza w Kołobrzegu, Graniczne Placówki Kontrolne w Dziwnowie, Kołobrzegu, Darłowie, Ustce i Łebie. W 1958 roku sformowano dwie placówki zwiadu w Śliwnie i Mielnie. W 1960 r. rozformowane zostały 151 Batalion WOP Trzebiatów i 152 Batalion WOP Koszalin, a strażnice podporządkowano bezpośrednio brygadzie. Utworzono GPK Mrzeżyno, natomiast w Trzebiatowie pozostawiono sekcję II batalionu podległą Wydziałowi II Zwiadu Brygady. Ważnym wydarzeniem dla brygady było wręczenie nowego sztandaru w dniu 9.06.1963 r. którego wręczenia dokonał dowódca WOP gen. bryg. Eugeniusz Dostojewski. Rok 1964 przyniósł kolejne zmiany strukturalne w brygadzie:

• z dniem 31.07.1964 r. rozformowana została strażnica Stillo (budynek strażnicy przekazano Kaszubskiej Brygadzie WOP) i Rowy a w jej budynkach zorganizowano ćwiczebną strażnicę WOP,
• z dniem 15.08.1964 r. strażnice Karwia, Biała Góra i Łeba oraz GPK Łeba wraz z odcinkami przekazano do Kaszubskiej Brygady WOP,
• 30.08.1964 r. rozformowany został sztab Batalionu w Lęborku a obiekty przekazano do Kaszubskiej Brygady WOP,
• zreorganizowana została Szkoła Podoficerska i z dniem 1.01.1965 r. rozpoczęła szkolenia podoficerów radiolokacji.

Na podstawie zarządzenia DWOP nr 044 z dnia 14.03.1966 r. Dywizjon Okrętów Pogranicza przekazany został do Morskiej Brygady Okrętów Pogranicza w Gdańsku. Na przełomie kwietnia i maja 1971 r. brygada została przeniesiona z koszar przy ul. Wojska Polskiego do koszar przy ul. Armii Czerwonej (obecnie Marsz. J. Piłsudskiego). Było to wynikiem podporządkowania WOP Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.

Kolejny etap reorganizacji nastąpił na podstawie zarządzenia Dowództwa WOP z dnia 17.02.1976 r. Brygada przeszła na dwuszczeblowy system dowodzenia. Z kolei na podstawie zarządzenia Dowództwa WOP z dnia 25.07.1976 r. brygada otrzymała nazwę Bałtycka Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza. W wyniku zmian organizacyjnych brygadzie ponownie podporządkowano Batalion WOP Lębork i strażnicę w Łebie. Utworzono samodzielną kompanię odwodową, kompanię techniczną i kompanię ochrony i regulacji ruchu, natomiast strażnicę Rewal, SKO Mrzeżyno i GPK Mrzeżyno przekazano do Pomorskiej Brygady WOP. Za osiągnięcia w służbie na rzecz ochrony granicy państwowej 14.10.1984 r. Rada Państwa nadała brygadzie Order Sztandaru Pracy II klasy. W 1989 r. zapadła decyzja o rozwiązaniu Bałtyckiej Brygady WOP.

W wyniku wstrzymania procedury likwidacyjnej w kwietniu 1990 r. na bazie Bałtyckiej Brygady WOP utworzono Bałtycki Oddział Wojsk Ochrony Pogranicza. W skład oddziału wchodziły: dowództwo, sztab, pododdziały dowodzenia, 13 strażnic oraz GPK Mrzeżyno, Kołobrzeg, Darłowo, Ustka i Łeba. Oddział został rozformowany 15.05.1991 r. w wyniku rozwiązania Wojsk Ochrony Pogranicza.

Dawniej koszary Bałtyckiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Dzisiaj obiekt administrowany przez Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie

Opracował

ppłk rez. mgr Jarosław GACEK