Historia KOP

pierwszym dowódcą KOP-u był – generał Henryk Odrowąż-Minkiewicz (1924-1929),

a ostatnim – generał bryg. Wilhelm Orlik-Ruckeman (od 31.08.1939r.).

Korpus Ochrony Pogranicza to powołana w roku 1924 formacja specjalna przeznaczona do ochrony granicy wschodniej Drugiej Rzeczypospolitej. KOP ochraniał granicę polsko-sowiecką, polsko-litewską, polsko-łotewską (do lipca 1939 roku), polsko-niemiecką w Prusach Wschodnich (tzw. „występ suwalski” 75,7 km, w okresie od 1 listopada 1927 do stycznia 1939 roku), polsko-rumuńską (64,87 km) oraz polsko-węgierską (od marca 1939 roku). Pod względem organizacyjnym, operacyjnym, personalnym i wyszkolenia podlegał Ministerstwu Spraw Wojskowych, a w zakresie ochrony granicy, bezpieczeństwa w pasie granicznym i budżetu podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.

Zadania otrzymywane i realizowane przez KOP w latach 1924-1939 obejmowały: ochronę pasa granicznego pod względem wojskowo-politycznym i skarbowo-celnym, współdziałanie z odpowiednimi instytucjami wojskowymi w obronie państwa, działalność kulturalno-oświatową i propagandową w oddziałach korpusu oraz pracę społeczną wśród ludności pogranicza. Korpus był w stanie skutecznie utrzymywać i zapewnia na terenie swego działania stan bezpieczeństwa i porządku. Nie dopuszczał do naruszania granicy przez czynniki obce i prowadził walkę z czynną dywersją, bandytyzmem, grabieżą i szpiegostwem, przeciwdziałał także nielegalnemu ruchowi osobowemu i towarowemu, jak również przestępczości gospodarczej.

W ciągu kilkunastu lat działania KOP przeszedł kilka faz rozwojowych, w każdej z nich jego zapleczem pozostawała armia, szukano nowych rozwiązań organizacyjnych, dopracowywano kompetencje, powoływano i likwidowano jednostki i dowództwa. KOP miał składać się z wyborowych jednostek o pełnych stanach etatowych. Żołnierze byli specjalnie dobierani, pochodzili oni głównie z województw zachodnich. Przed wcieleniem do KOP-u odbywali oni przeszkolenie w jednostkach liniowych. Do KOP-u wysyłano też wszystkich żołnierzy służby czynnej narodowości niemieckiej.

Pierwszym dowódcą KOP został generał brygady Henryk Minkiewicz (od września 1924 r. do 7 maja 1929 roku). Dowództwo KOP mieściło się w Warszawie.

Lata 1924-1929

W pierwszym okresie obejmującym lata 1924-1927 wydzielić można 4 etapy formowania. W listopadzie 1924 roku pierwsze trzy brygady (1, 2, 3) obsadziły granicę na Wołyniu i Białorusi. W kwietniu 1925 roku zostały zorganizowane kolejne dwie brygady (4 i 5), które obsadziły odcinki w Małopolsce i na Polesiu. W marcu 1926 roku 6 brygada przejęła obsadę granicy z Litwą i Łotwą. Czwarty etap formowania KOP nastąpił w II połowie roku 1927 kiedy to zorganizowano 5 batalionów odwodowych oraz obsadzono występ suwalski i granicę polsko-rumuńską. W celu usprawnienia dowodzenia licznymi jednostkami w 3 i 6 Brygadzie utworzono w każdej z nich dowództwa półbrygad.

KOP w grudniu 1927 roku składał się z dowództwa KOP, 6 dowództw brygad, 2 dowództw półbrygad, 24 batalionów granicznych, 5 batalionów odwodowych, 20 szwadronów kawalerii oraz dywizjonu żandarmerii.

Jednostki KOP ochraniające granicę ugrupowano w trzech rzutach. Pierwszy rzut stanowiły strażnice (352 w dniu 1 grudnia 1927 roku) liczące każda po 18 żołnierzy, rozmieszczone tuż przy linii granicznej z zadaniem bezpośredniej ochrony granicy. Drugi rzut stanowiły odwody kompanijne w sile plutonu, których terenem działania była linia graniczna oraz określony odcinek strefy nadgranicznej. Trzeci rzut stanowiły odwody batalionowe, złożone z plutonu ckm lub kompanii szkolnej znajdujące się w m.p. dowództwa batalionu. Terenem ich działania był określony obszar pasa nadgranicznego. Utworzono także odwody brygad w postaci wydzielonych batalionów (tzw. odwodowych). Szwadrony kawalerii stanowiły natomiast odwody zarówno batalionów jak i brygad z zadaniem współdziałania z jednostkami odwodowymi oraz wykonywaniem zadań samodzielnych w głębi ugrupowania jednostek KOP.

28 sierpnia 1928 r. wydano rozkaz o sformowaniu batalionu szkolnego KOP w Osowcu. Pierwszym dowódcą tego batalionu został major Sztabu Generalnego Marian Porwit. Batalion ten 28 lutego 1930 roku został przekształcony w Centralną Szkołę Podoficerów KOP.

Reforma Marszałka Piłsudskiego 1929-1935

18 maja 1929 roku nowym dowódcą KOP został generał brygady Stanisław Zosik-Tessaro. Generał ten przeprowadził gruntowną reorganizację struktur KOP. W jej wyniku zlikwidowano istniejące półbrygady w 3 i 6 Brygadzie KOP. Z 6 Brygady wyłączono część sił tworząc Brygadę KOP „Grodno”, a resztę połączono z 3 Brygadą KOP w Brygadę „Wilno”. Jednocześnie utworzono pułki KOP. Brygady zmieniły nazwy z 1-6 na nazwy regionalne związane z miejscem postoju.

W końcu 1929 roku KOP składał się z dowództwa KOP, 6 dowództw brygad, 4 dowództw pułków, 24 batalionów granicznych, 5 batalionów odwodowych, 20 szwadronów kawalerii, batalionu szkolnego i dywizjonu żandarmerii. W październiku 1930 roku nowym dowódcą KOP został pułkownik Jan Kruszewski, który kontynuował zmiany organizacyjne. 18 maja 1931 roku utworzono Pułk KOP „Sarny”, który został podporządkowany Brygadzie KOP „Polesie”.

4 października 1934 utworzono szkolny dywizjon kawalerii „Niewirków” składający się z dwóch szwadronów. W 1934 roku zapadła również decyzja o zorganizowaniu kompanii saperów. Były one przeznaczone dla poszczególnych brygad po jednej. Nadano im nazwy macierzystych brygad KOP.

Modernizacja i rozbudowa 1935-1939

Dowódca KOP rozkazem z 23 lutego 1937 roku zapoczątkował kolejną reorganizację. Jej wynikiem było rozwiązanie brygad KOP „Wilno”, „Nowogródek”, „Wołyń” oraz pułku KOP „Czortków”. Przeorganizowano Brygady KOP „Polesie” i „Podole”, pułki KOP „Głębokie”, „Wilejka” i „Sarny”. Wprowadzono nowe etaty wszystkich jednostek KOP oraz utworzono bataliony odwodowe „Berezwecz” i „Wilejka”. Utworzono dywizjon artylerii lekkiej KOP „Czortków” złożony z trzech dwudziałowych baterii armat 75 mm, baterię artylerii lekkiej KOP „Kleck” w składzie dwóch działonów armat 75 mm oraz baterię artylerii lekkiej KOP „Osowiec” w składzie dwóch działonów armat 75 mm.

Ponadto od września 1937 roku przystąpiono do organizacji batalionu specjalnego KOP „Sarny”. Batalion ten składał się z dowództwa batalionu, drużyny łączności i trzech kompanii piechoty. Pierwszym dowódcą batalionu został mianowany ppłk. Nikodem Sulik. Batalion ten dlatego nazywano specjalnym ponieważ miał on obsadzać budowane od 1936 roku umocnienia na odcinku „Sarny”.

Pod koniec roku 1937 KOP liczył 3 dowództwa brygad – „Grodno”, „Polesie” i „Podole”, 7 dowództw pułków – „Wilno”, „Głębokie”, „Wilejka”, „Wołożyn”, „Sarny”, „Zdołbundów” i „Snów”, 24 bataliony graniczne, 7 batalionów odwodowych, dyon kawalerii „Niewirków”, 19 szwadronów kawalerii, 6 kompanii saperów, dywizjon i dwie baterie artylerii lekkiej.

10 grudnia 1938 roku utworzono Dziśnieńską Półbrygadę ON podporządkowaną pułkowi KOP „Głębokie”. Brygada składała się z dowództwa i dwóch słabych batalionów – postawskiego i brasławskiego. Półbrygada ta ze względu na słabość organizacyjną miała charakter oddziałów wartowniczych.

W grudniu 1938 roku podjęto również decyzję o likwidacji batalionu odwodowego „Suwałki” oraz przystąpiono do organizacji pułku KOP „Karpaty”. Miał on składać się z dowództwa, kompanii szkolnej oraz trzech batalionów granicznych: „Skole”, „Dolina” i „Worochta”. Zadaniem pułku miała być ochrona granicy polsko-węgierskiej. Odcinek występu suwalskiego przekazano Straży Granicznej.

W marcu 1939 roku utworzono w batalionie „Sarny” dodatkową czwartą kompanię oraz utworzono batalion KOP „Małyńsk”w składzie dowództwo i jedna kompania. Bataliony te obsadziły budowane od roku 1936 fortyfikacje nad rzeką Słuczą.

W czerwcu 1939 roku przekształcono baterię artylerii lekkiej KOP „Osowiec” w dywizjon artylerii lekkiej. W lipcu 1939 roku zreorganizowano pułk KOP „Karpaty”. Zmienił on nazwę na 1 Pułk KOP „Karpaty” w składzie dwóch batalionów granicznych „Skole” i „Delatyn” (batalion „Dolina” przesunięto do miejscowości Delatyn i zmieniono nazwę). Batalion „Worochta” zlikwidowano przez utworzenie czwartej kompanii granicznej w batalionie „Delatyn”, a resztę stanów osobowych przekazano do nowego pułku o nazwie 2 Pułk KOP „Karpaty” w składzie bataliony „Dukla” i „Komańcza”.

W lipcu podjęto również decyzję o przekazaniu odcinka granicy polsko-łotewskiej Straży Granicznej. Dotychczas granica ta była ochraniana przez batalion KOP „Słobódka”, który miał stać się batalionem odwodowym. Na marginesie należy wyjaśnić, że w lipcu 1939 roku batalionu „Słobódka” już nie było na granicy polsko-łotewskiej ponieważ w kwietniu został on przerzucony w rejon Augustowa w związku z napięciem w stosunkach polsko-niemieckich.

Mobilizacja 1939 roku 

W planie mobilizacyjnym jednostki KOP-u przewidziane były do zadań osłonowych lub też stanowić miały podstawę do formowania dywizji rezerwowych. W dniu 23 marca 1939 roku zmobilizowano i przerzucono na granicę południową w rejon Żywiec – Chabówka – Nowy Sącz, 4 bataliony odwodowe („Berezwecz”, „Żytyń”, „nów”, „Snów I”.

W tym samym dniu wydano rozkaz o organizacji w rejonie Wielunia (DOK IV) z ośmiu szwadronów kawalerii KOP („Druja”, „Łużki”, „Podświle”, „Budsław”, „Hancewicze”, „Rokitno”, „Żurno” i „Mizocz”) tzw. ćwiczebnego pułku kawalerii KOP w składzie 6 szwadronów liniowych (zlikwidowano szwadrony „Druja” i „Podświle”), szwadronu ckm, szwadronu gospodarczego, plutonu pionierów (z kompanii saperów KOP „Czortków”), łączności i ppanc. W tym samym czasie wzmocniono i przewieziono na zachód cztery kompanie saperów KOP („Wilejka” dla 8 DP, „Stołpce” dla 10 DP, „Stolin” dla 25 DP i „Hoszcza” dla Pomorskiej BK).

W kwietniu zmobilizowano i przewieziono w rejon Żywca dwa kolejne bataliony odwodowe („Wilejka” i „Wołożyn”). Wspomniany wyżej batalion graniczny KOP „Słobódka” wraz z baterią artylerii lekkiej „Kleck” został przesunięty do rejonu Augustowa.
W maju przerzucono na Hel z baonu KOP „Sienkiewicze” kompanię odwodową i kompanię ckm, do których dołączono kompanie odwodową pułku KOP „Sarny”. Z oddziałów tych utworzono batalion noszący numer IV/7 pp lub IV batalion KOP „Hel”.

W ramach mobilizacji dywizji piechoty KOP wystawił 3 dowództwa dywizji piechoty, 8 dowództw pułków, 24 bataliony piechoty, batalion saperów, dwa dywizjony artylerii i 7 szwadronów kawalerii w 6 oddziałach KD. Ponadto KOP wystawił na potrzeby frontu zachodniego:

• batalion forteczny „Osowiec” utworzony na bazie batalionu fortecznego (specjalnego) „Sarny”,
• 3 pp KOP w składzie trzech batalionów (dowództwo pułku wystawione przez Pułk KOP „Głębokie”, I batalion – baon KOP „Łuzki”, 2 batalion baon KOP „Poświle” i 3 batalion – baon KOP „Słobódka” przerzucony już w kwietniu 1939 roku w rejon Augustowa),
• batalion „Sejny” przydzielony Suwalskiej BK,

Razem KOP wystawił i przekazał do dyspozycji Wojska Polskiego następujące jednostki: 1 dowództwo GO (gen. Kruszewskiego), 3 dowództwa dywizji (33, 36 i 38), 1 dowództwo brygady górskiej (1 BGór), 13 dowództw pułków (96, 97, 98, 133, 134, 135, 163, 207, 1 i 2 pp KOP „Karpaty”, 1, 2 i 3 pp KOP), 1 pułk kawalerii KOP (sformowany z 8 szwadronów kawalerii KOP), 6 oddziałów kawalerii dywizyjnej (7 szwadronów), batalion forteczny „Osowiec”, 39 batalionów piechoty, batalion saperów, 4 komp. saperów, 2 dal (I/32 pal i I/40 pal) i 1 baterię art. (Kleck).

Wyjaśnienia wymaga tutaj fakt, że w niektórych publikacjach stwierdza się jakoby KOP wystawił również dowództwo 35 DP rez., dowództwo GO gen. Łukoskiego (lub „Jasło” lub „Słowacja”) oraz dowództwa 2 i 3 BGór. Z danych zawartych w dostępnych źródłach wynika, że nie jest to prawda. Dowództwo 35 DP rez. zostało sformowane przez dowództwo OWar. „Wilno”, a związek 3 pozostałych dowództw z KOP wprawdzie istniał, ale był tylko formalny. Otóż utworzone na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 7 lipca 1939 roku dowództwo odcinka „Jasło” (GO gen. Łukoskiego) i dowództwa pododcinków „Sucha” (1 BG), „Nowy Sącz” (2 BG) i „Sanok” (3 BG) zostały z dniem 25 sierpnia 1939 roku formalnie wcielone w skład jednostek organizacyjnych KOP. Rozkaz ten nie zmienił w żaden sposób ich podległość wobec dowódców Armii „Kraków” i „Karpaty”, ani też nie wpłynął na zaszeregowanie oficerów tworzących te dowództwa.

Jednostki pozostawione lub odtworzone na granicy wschodniej

W toku mobilizacji zdołano odtworzyć na granicy z Litwą i ZSRR następujące jednostki: 1 brygadę KOP („Polesie”), 7 pułków KOP („Wilno”, „Głębokie”, „Wilejka”, „Snów”, „Sarny”, „Zdołbundów” i „Czortków”), 22 bataliony graniczne, 2 bataliony forteczne (specjalne), 1 dyon kawalerii, 4 szwadrony kawalerii, 2 bataliony ON i 1 kompanię saperów (Czortków). Oddziały powstałe w ten sposób charakteryzowały się większym procentem żołnierzy pochodzenia niepolskiego. Były one też gorzej przygotowane i uzbrojone. Dowództwo KOP na podstawie rozkazu z 30 sierpnia 1939 roku przeszło na nową, wojenną strukturę organizacyjną. Dowódcą KOP został dotychczasowy I zastępca dowódcy KOP generał brygady Wilhelm Orlik-Ruckeman.

• Pułk „Wilno” w składzie: 4 baonów piechoty – „Troki”, „Niemeczyn”, „Nowe Święciany”, „Orany”;
• Pułk „Głębokie” w składzie 2 baonów piechoty – „Łużki”, „Podwiśle”;
• Pułk „Wilejka” w składzie: 3 baonów piechoty – „Budsław”, „Krasne”, „Iwieniec” i szw. kaw. „Krasne” oraz szw. kaw. „Iwieniec”;
• Pułk „Snów” w składzie 2 baonów piechoty – „Stołpce”, „Kleck”;
• Brygada „Polesie” w składzie 3 baonów piechoty – „Dawigródek”, „Sienkiewicze”, „Ludwikowo”;
• Pułk „Sarny” w składzie 2 baonów piechoty – „Bereżne”, „Rokitno”, 2 baonów fortecznych – „Sarny”, „Małyńsk”, szw. kaw. – „Bystrzyce”;
• Pułk „Zdołbundów” w składzie 3 baonów piechoty – „Dederkały”, „Ostróg”, „Hoszcza”, i dyonu kaw. „Niewiórków”, szw. kaw. „Dederkały”;
• Pułk „Czortków” w składzie 3 baonów piechoty – „Borszczów”, „Kopyczyńce”, „Skałat”, kompania saperów „Czortków”.

Wróćmy jednak na chwilę do początków

Wkrótce po podpisaniu traktatu ryskiego w marcu 1921 władze sowieckie rozpoczęły kampanię odrzucenia nowo uznanej granicy z Polską, używając argumentu, że nie była ona wytyczona zgodnie z zasadą samostanowienia narodów. Władze radzieckie zaczęły wspierać i inspirować bandy terrorystyczne mniejszości narodowych w Polsce oraz wypady z terytorium ZSRR na wschodnie powiaty RP.

Specyficzne uwarunkowania społeczno-polityczne na kresach wschodnich II Rzeczypospolitej spowodowały, iż żadna z działających tam do 1924 formacji granicznych nie była w stanie w pełni zrealizować swoich zadań. Różnice w systemach polityczno-gospodarczych Polski i Związku Sowieckiego, katastrofalna sytuacja gospodarcza wschodniego sąsiada i konflikty narodowościowe pogłębiały procesy destabilizacyjne.

Zwykły bandytyzm był bardzo rozpowszechniony zarówno na terenach zamieszkanych przez Białorusinów, jak i na zamieszkanym w większości przez Ukraińców Wołyniu, liczba zorganizowanych napadów dywersyjnych z terytorium ZSRR i Litwy sukcesywnie wzrastała. Nie zmieniło sytuacji przejęcie w 1923 ochrony granicy przez Policję Państwową. Była ona bezsilna wobec narastającej fali przestępczości granicznej.

Apogeum nieoficjalnej agresji sowieckiej nastąpiło w sierpniu 1924, kiedy to z terytorium ZSRR uzbrojony oddział liczący około stu osób pod dowództwem oficera Armii Czerwonej przekroczył granicę i w nocy z 3 na 4 sierpnia zaatakował Stołpce w województwie nowogrodzkim. Miasto zostało opanowane. Splądrowano sklepy i domy, zniszczono posterunek policji oraz stację kolejową. We wrześniu 1924 pod miejscowością Łowcza banda zatrzymała pociąg relacji Pińsk-Łuniniec wiozący wojewodę poleskiego Stanisława Downarowicza i towarzyszących mu senatora RP Bolesława Wysłoucha i biskupa Zygmunta Łozińskiego.

Ogółem w 1924 w strefie granicy polsko-sowieckiej miało miejsce ponad 200 większych napadów i aktów dywersji, w których wzięło udział ok. 1000 bandytów, a zginęły co najmniej 54 osoby. Zbrojne napady dywersyjne z terenu ZSRR, za które oficjalnie rząd sowiecki nie przyjmował odpowiedzialności, kompromitowały polską administrację i policję i wspierały propagandę KPZB i KPZU o tymczasowości granicy polsko-sowieckiej ustalonej traktatem ryskim i świeżo wówczas podpisanym protokołem o szczegółowej delimitacji granicy.

Rząd RP, po próbach doraźnego opanowania sytuacji, w 1924 postanowił stworzyć jako systemowe rozwiązanie problemu specjalną formację wojskową czasu pokoju pod nazwą Korpus Ochrony Pogranicza (KOP).

Decyzję o jego utworzeniu podjęto podczas specjalnego posiedzenia Rady Ministrów z udziałem prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego w dniach 21-22 sierpnia 1924r.

12 września Ministerstwo Spraw Wojskowych pod kierunkiem Władysława Sikorskiego wydało rozkaz o utworzeniu Korpusu Ochrony Pogranicza a 17 września w instrukcji, opracowanej przez Sztab Generalny Wojska Polskiego pod kierunkiem gen. Stanisława Hallera, określono wojskową strukturę formacji.

gen. dyw. Władysław Sikorski minister spraw wojskowych 1924 – 1925

gen. Stanisław HALLER szef Sztabu Generalnego 1923 – 1925

W jej skład wchodziły: dowództwo, sztab, służby specjalistyczne, brygady ochrony pogranicza oraz kompanie i strażnice. Zadaniami związanymi z wyszkoleniem kadry zajmowały się szkoły podoficerskie: podoficerów zawodowych piechoty, podoficerów zawodowych kawalerii, tresury psów służbowych, kompanie szkolne podoficerów służby czynnej. W ramach KOP swoje zadania wypełniały: dywizjon żandarmerii oraz szefostwo wywiadu. Siedziba dowództwa KOP znajdowała się w budynku przy ul. Chałubińskiego w Warszawie.

Umundurowanie żołnierzy KOP

Umundurowanie kopowców niewiele różniło się od umundurowania innych żołnierzy. Różnicą było to, iż nosili oni wyłącznie okrągłe czapki (nie mieli rogatywek) i tym samym wraz ze szwoleżerami stanowili wyjątek w przedwrześniowych wojskach lądowych. Czapki, określane w regulaminach jako wzoru angielskiego, wykonywane były z gabardyny koloru ogólno-wojskowego, z jasnozieloną wypustką wzdłuż krawędzi denka i granatowym otokiem, zaopatrzone były w czarny daszek, okuty metalem koloru srebrnego. Umundurowanie żołnierzy KOP Orzełki na czapkach były takie same jak w wojskach lądowych. Denka czapek były nieusztywniane, podobnie jak rogatywek w reszcie armii, do reformy umundurowania w 1936, kiedy wprowadzono usztywnienie drutem. Patki (łapki) na kołnierzach KOP-u były barwy granatowej, z jasnozieloną wypustką, ozdobione typowym wężykiem. Kawaleria KOP, jak inne jednostki jazdy, nosiła na kołnierzach proporczyki w barwach formacji: granacie i jasnej zieleni. Kolor granatowy w barwach KOP jako kolor ogólno-wojskowy symbolizował związek formacji z resztą armii, kolor jasnozielony bywał tłumaczony jako symbol jednego z zadań korpusu: ochrony zielonej granicy.

Żołnierze KOP używali w warunkach bojowych hełmów typu francuskiego, często jednak były używane czapki garnizonowe. Polowe nakrycia głowy (furażerki, czapki polowe) nie były w tej formacji stosowane, podobnie jak w powojennych WOP.

Podporządkowanie KOP w latach 1924-1929

Korpus podporządkowany został dwóm resortom: Ministerstwu Spraw Wojskowych – pod względem personalnym, organizacyjnym, operacyjnym i wyszkolenia oraz Ministrowi Spraw Wewnętrznych – pod względem ochrony granicy, bezpieczeństwa w pasie granicznym oraz budżetu. Od maja 1938 w sprawach wywiadu oraz przygotowań do zadań wojennych KOP podlegał również Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych.

Zawarte pomiędzy ministrami spraw wewnętrznych i wojskowych porozumienie przewidywało organizację KOP w trzech etapach: pierwszy od 1 listopada 1924 r., drugi – do 1 marca 1925 r. i trzeci – do 11 marca 1926 r.

Korpus Ochrony Pogranicza, choć podlegał Ministrowi Spraw Wewnętrznych, stanowił część składową sił zbrojnych II Rzeczypospolitej. Miał on uszczelnić wschodnią granicę państwa. Do zadań KOP należało:

• strzeżenie nienaruszalności znaków i urządzeń granicznych;
• niedopuszczenie do nielegalnego przewozu i przerzutu towarów przez granicę;
• niedopuszczenie do nielegalnych przekroczeń granicy;
• zwalczanie przemytu i wykroczeń skarbowych oraz wykroczeń w zakresie postanowień o granicach państwa;
• współdziałanie z organami wojska w dziedzinie obrony państwa, itd.

Tylko do końca 1924 żołnierze KOP zatrzymali ponad 5 tysięcy osób, które nielegalnie chciały przekroczyć granicę do Rosji lub Polski. Odparli 89 napadów różnych band, wytropili 51. W walkach zraniono lub zabito 70 osób.

Formowanie Korpusu, który przyjął strukturę wojskową, zakończono w grudniu 1927, choć właściwie przez cały okres jego istnienia często dochodziło do różnorodnych przekształceń strukturalnych. Na czele KOP stało dowództwo, któremu podlegało 6 brygad, w skład których wchodziły bataliony piechoty i szwadrony kawalerii. Najmniejszą jednostką organizacyjną były strażnice liczące w czasach pokoju jedną drużynę piechoty. Było ich 357.

W latach 1924-1929 nazwy jednostek KOP posiadały tylko numerację, np:

• 3 Brygada KOP z miejscem postoju dowództwa w Wilnie,
• 10 Batalion KOP z m.p. dowództwa w Krasnem,
• 2 Szwadron KOP z m.p. w Iwieńcu,
• 3 kompania KOP w Leonpolu z 5 Batalionu KOP w Łużkach.

Pierwsze trzy brygady (1., 2., 3.) rozpoczęły obsadzanie granicy na Wołyniu i Białorusi 27 października 1924r. a operacja została zakończona 11 listopada, który to dzień stał się nieoficjalnym świętem formacji. W kwietniu 1925 zostały zorganizowane kolejne dwie brygady (4. i 5.), które obsadziły odcinki w Małopolsce i na Polesiu. W marcu 1926, 6 Brygada KOP przejęła dozór granicy z Litwą i Łotwa. Siły te to 24 bataliony piechoty i 20 szwadronów kawalerii.

KOP miał składać się z wyborowych jednostek o pełnych stanach etatowych. Żołnierze byli specjalnie dobierani, pochodzili głównie z województw zachodnich. Przed wcieleniem do KOP-u odbywali przeszkolenie w jednostkach liniowych. Do KOP wysyłano też wszystkich żołnierzy służby czynnej narodowości niemieckiej. System ochrony granicy przez KOP wyglądał następująco. Każda brygada (potem także pułk) miała własny odcinek, który dzielił się na odcinki batalionowe. Te z kolei składały się kompanijnych strażnic w pasie nadgranicznym. Jednostki odwodowe, saperzy i artyleria tworzyły kolejne linie oporu.

Ostatecznego zamknięcia obu skrzydeł granicy wschodniej i północno-wschodniej dokonano w październiku 1927. Oddziały KOP, wychodząc poza pierwotne ustalenia, dodatkowo chroniły suwalski odcinek granicy polsko-pruskiej oraz wzdłuż Dniestru – granicy polsko-rumuńskiej.

W 1928 ogólna długość granicy państwowej ochranianej przez KOP wynosiła ponad 2334 km. Na 1 km ochranianej granicy średnio przypadało około 11 żołnierzy. KOP liczył blisko 25 tysięcy żołnierzy i oficerów. Żołnierze Korpusu ochraniali granice poprzez system posterunków, patroli, zasadzek, obław oraz pracę wywiadowczą.

Reforma Józefa Piłsudskiego (1929-1935)

autor reformy KOP w 1929 r. Józef Piłsudski

Stefan Rowecki – dowódca Brygady KOP „Podole” w latach 1935-1938

18 maja 1929r. nowym dowódcą KOP został gen. bryg. Stanisław Tessaro. W lipcu 1929 r. nastąpiła reorganizacja KOP pod kryptonimem „R. 1”, zarówno pod względem organizacji wewnętrznej, jak i dyslokacji. Utworzono dodatkowo sześć dowództw pułków i nowe bataliony. Wszystkie jednostki KOP począwszy od strażnicy aż po brygadę przyjęły nazwy miejscowości lub nazwy geograficzne regionów, w których stacjonowały sztaby. Część jednostek przeformowano, utworzono kilka nowych. Wprowadzono pododdziały saperów i artylerii.

Brygady otrzymały następujące nazwy:

• Brygada KOP „Grodno”;
• Brygada KOP „Wilno”;
• Brygada KOP „Nowogródek”;
• Brygada KOP „Polesie”;
• Brygada KOP „Wołyń”;
• Brygada KOP „Podole”.

Pułki z kolei nazwano:

• Pułk KOP „Głębokie”;
• Pułk KOP „Wilejka”;
• Pułk KOP „Wołożyn”;
• KOP „Sarny”;
• Pułk KOP „Czortków”.

Natomiast bataliony i szwadrony utrzymały numery oraz nazwę miejscowości, w której stacjonowały, np. 22 Batalion KOP „Nowe Troki”. W nazewnictwie kompanii i plutonów zachowano status quo.

Równocześnie w dokumentach i wspomnieniach pojawiały się nazwy nieformalne, np 3. Brygada KOP nosiła nazwę „Wileńska” lub rzadziej „Wilejska”.

W 1931r. dokonano reorganizacji KOP pod kryptonimem „R.2”. Tym razem zlikwidowano numerację i pozostawiono tylko nazwy oddziałów w cudzysłowach od nazwy miejscowości, w której stacjonowały.

Korpus Ochrony Pogranicza przez cały okres swojego istnienia pragnął pozyskiwać poparcie społeczne wśród mieszkańców Kresów Wschodnich. Z tego właśnie powodu prowadził instytucje społeczno-kulturalne w rodzaju bibliotek oraz udzielał pomocy medycznej. Ze zrozumiałych względów działalność ta miała ograniczone rozmiary.

Literatura:

1. Cieplewicz Mieczysław „Wojsko Polskie w latach 1921-1926”, Wrocław 1998,
2. Cutter Zdzisław „Polskie wojska saperskie w 1939 roku”, Częstochowa 2003,
3. Dalecki Ryszard „Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r.” Rzeszów 1989,
4. Jabłonowski Marek „Formacja Specjalna Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939”, Warszawa 2002/2003,
5. Kozłowski Eugeniusz „Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy”, Warszawa 1974,
6. Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej t. I Kampania wrześniowa 1939, cz. 1 Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną, Londyn 1951,
7. Prochwicz Jerzy „Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku”, Warszawa 2003,
8. J. Prochwicz, A. Konstankiewicz, J. Rutkiewicz „Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939”, Warszawa 2003,
9. Steblik Władysław „Armia Kraków 1939”, Warszawa 1989.
10. Wikipedia