Przypadek zdarzył się w mojej rodzinie Bojnickich. W 1991 roku jako jeden z jej synów rozpocząłem służbę w charakterze funkcjonariusza Śląskiego Oddziału Straży Granicznej. Odkryłem niespełna przypadkowo w trakcie rozmowy ze swoją mamą, Janiną Bojnicką z domu Mikosz, że jej brat, Leon Mikosz przed wojną 1939 roku pełnił służbę w Zaleszczykach, co wzbudziło zaciekawienie i chęć zdobycia szczegółowych informacji. Była to jedyna osoba ze strony mojej mamy, o której niewiele wiedziano – nie posiadano żadnych dokumentów ani zdjęć w rodzinnym albumie.
Poszukiwania przynosiły pożądany efekt. Na podstawie ksiąg parafialnych (Krasne, województwo podkarpackie) ustaliłem, że Leon Wojciech Mikosz urodzony 12 lutego 1912 roku w miejscowości Krasne (nr domu 165/ a potem 4) jako pierwszy syn Mikosza Eustachego i Anny Mikosz z domu Błaszkowicz, ochrzczony został w Parafii Rzymskokatolickiej w dniu 18.02.1912 roku – kolejne rodzeństwo: siostra Zofia, Bronisława, Janina i brat Tadeusz. Uczęszczał do szkoły podstawowej, a następnie II Gimnazjum Państwowego im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie . W archiwum Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej zachowało się sprawozdanie z działalności szkoły za rok szkolny 1924/25 – Leon Mikosz figuruje jako uczeń klasy II b w grupie uczniów oznaczony literką „a”- tzn dobry. Z relacji siostry Janiny wynika, że uzyskał on uprawnienia rzemieślnicze dzięki wsparciu rodziny zamieszkałej w Rzeszowie, gdzie pracował prawdopodobnie jako ślusarz w zakładach kolejowych. W latach 1935-1937 odbywał służbę wojskową: po półrocznym szkoleniu podstawowym został skierowany jako strzelec do służby w batalionie Boroszczów (dowódcą baonu do marca 1939 r. był mjr Leszczak, który następnie był II zastępcą dowódcy 83 pp i kwatermistrzem 60 dywizji piechoty). Leon Mikosz był strzelcem 4 kompanii granicznej Koralówka na placówce KOP Zaleszczyki, która wchodziła w skład pułku Czortków i przynależała do brygady Podole (strukturalnie prezentuje się to następująco: Batalion Boroszczów – 4 Kompania Graniczna Koralówka – Placówka Zaleszczyki na granicy rumuńskiej. W rozkazie dziennym baonu nr 45/37 z 26 lutego 1937 roku Leon Mikosz jest wymieniony po numerem 84 jako osoba zwalniana do rezerwy, uprawniona do noszenia Odznaki Pamiątkowej Korpusu Ochrony Pogranicza, co potwierdza również rozkaz kompanijny nr 46 z dnia 26 lutego 1937 roku (materiały na podstawie informacji z Archiwum SG nr 1096/2001). W roku 1938 wstąpił w związek małżeński.
W okresie pierwszych dni września 1939 został zmobilizowany do wojska (brak dokumentacji), i w czasie walk trafił do niewoli niemieckiej. Przetrzymywany był na terenie obiektu zamek Łańcut, o którym opowiedziała mi moja mama- siostra Leona -Janina Bojnicka z domu Mikosz: (…) brat był przetrzymywany jako więzień w Łańcuckie a ja z mamą donosiliśmy im jedzenie i picie, gdyż przymierali głodem, a jesień była wyjątkowo upalna i sucha. Fakt ten potwierdzają wspomnienia innych osób: „Równolegle toczyła się ostatnia walka sił Maczka w obronę Łańcuta. Niemcy nie użyli wtedy lotnictwa. Pierwsze patrole niemieckie wkroczyły do Łańcuta 10 września o świcie. Sztab za-kwaterował się w Zamku, zajmując oranżerię, parter i później drugie piętro, zostawiając Afredowi na parterze jeden pokój, gabinet i kaplicę. Przez następne dni września 1939 r., główne wysiłki Rady Miejskiej, oraz ludności Łańcuta po-wołanej do pomocy, były skupione na rozdaniu żywności, wody pitnej (panowała susza) i odzieży uchodźcom i jeńcom. Już w pierwszych dniach września Elżbieta Potocka i dr Jan Jedliński założyli szpital polowy na 60 łóżek. Bardzo się ta inicjatywa przydała, ponieważ Niemcy nie udzielali żadnej opieki medycznej polskim żołnierzom. Nie był to z resztą pierwszy raz, matka ordynata prowadziła szpital Czerwonego Krzyża podczas pierwszej wojny światowej w Oranżerii Z napływem transportów, kompletnym brakiem zorganizowanego zaopatrzenia, ich warunki bytu były bardzo ciężkie i wywołały duży impuls solidarności wśród mieszkańców. 24 września do Łańcuta dotarło 25 000 jeńców z Armii Kraków. Zostali przeniesieni do Parku Angielskiego należącego do Ordynacji. Między 30 września a 2 października, napływa kolejnych 24 000. Niemcy po prostu przerzucili cały ciężar opieki nad jeńcami na społeczeństwo łańcuckie, które powoli wyczerpywało swoje możliwości. Relacja Wojnarskiego regularnie notuje kluczowe wsparcie Alfreda Potockiego: „U SS Boromeuszek i w szwalni kuchnie pracowały bez przerwy z dostaw Ordynata; „Ordynat z dyr. Dwernickim codziennie zamartwiają się o dostarczenie żywności”.[1]
Potwierdzają się zatem wspomnienia Janiny Mikosz zapisane w albumie rodzinnym: (…) w październiku rodzina otrzymuje informacje, że duża grupa wojskowych jest przetrzymywana jako jeńcy przez Niemców w ogrodach zamku w Łańcucie. Tam też udaję się siostra Janina z matką Anną, które zanoszą tobołek z jedzeniem, gdyż więźniowie otrzymywali znikome racje żywnościowe albo żywili się przerzucaną przez okolicznych rolników brukwią bądź burakami rosnącymi w polu– relacjonowała Janina Mikosz- przetrzymywano jeńców wojennych na terenie miejscowości Łańcut: stan bardzo upalnej pogody i suchej, bardzo duża ilość osób zgromadzonych na jednym terenie bez wody i pożywienia.
Leon Mikosz miał to szczęście, że jego siostra Janina z matką Anną z pobliskiego (oddalonego około 12 km) rodzinnego Krasnego donosiły jeńcowi pożywienie i ubranie, gdy tymczasem pozostali prosili o bańkę wody czy nawet wyrwanie i przerzucenie przez płot rosnących w pobliżu na polach buraków cukrowych czy pastewnych. Niestety nie posiada rodzina udokumentowanych informacji o losach Leona Mikosz z okresu zima 1939 – maj 1940 rok. W dalszych poszukiwaniach pomogły wskazówki rodziny informujące o przebywaniu Leona Mikosz w niemieckim Obozie Koncentracyjnym w Oświęcimiu, stad podjęte przeze mnie kolejne działania dot. dalszych losów strzelca KOP, które zaowocowały nowymi danymi.
Z dokumentacji uzyskanej od International Tracing Srevice ( Bad Aroisen), Polskiego Czerwonego Krzyża, Państwowego Muzeum Auschwitz – Birkenau oraz Muzeum Obozu Koncentracyjnego Mittelbau – Dora wynika, że:
– od 24 maja 1940 r. do 29 lipca 1943 r. był zameldowany w gminie Gaisthal powiat Oberviechtach jako pracownik – zarejestrowany w Miejscowej Kasie Chorych Amberg oddział Oberviechtach,
– 30 lipca aresztowany i dostarczony przez Policję Staatspolizei Regensbrug do więzienia Sądowego, numer księgi więziennej 1126,
– 25 sierpnia 1943 roku – przeniesiony do Obozu Koncentracyjnego Flossenbürg, nr więźnia 3473, kategoria więzień polityczny, zawód wyuczony – ślusarz;
– 3 grudnia 1943 r. – przeniesiony do OK Auschwitz, nr więźnia 166285,
– 15 sierpnia 1944 r. – przeniesiony do OK Buchenwald , nr więźnia 80212,
– 17 sierpnia 1944 r. – przeniesiony do Ok Buchenwald/Komando Dora,
– od 1 listopada 1944 r. – więziony w OK Mittelbau,
– w dniu 01.01.1945 r. – umieszczony w alfabetycznym rejestrze więźniów Obozu Mittelbau,
– następnie przeniesiony do OK Ravensbrück, nr więźnia 13819 (numer nadany prawdopodobnie na przełomie marzec/kwiecień 1945 r. jako „Polizeihaft” (wiezień polityczny),
– około 3 maja 1945 r, wyzwolony przez wojska amerykańskie, przebywał w alianckim szpitalu wojskowym, a pod datą 27 czerwiec 1945 r. występuje na liście „Wykaz byłych polskich więźniów z rożnych obozów koncentracyjnych” wydanej w Lubece.
Po powrocie do miejsca zamieszkania jesienią 1946 roku zmarł w wyniku bardzo złego stanu zdrowia w dniu 01.05 1947 roku i został pochowany na cmentarzu w rodzinnej miejscowości Krasne. Grobem Leona Mikosza, który znajduje się na terenie cmentarza parafialnego (w m. Krasne woj. podkarpackie) opiekuje się kuzynka Irena Palczewska (córka siostry Leona – Bronisławy Mikosz).
Oto historia mojego przodka – strzelca KOP Leona Mikosza – któremu podobnie jak i mnie, przyszło pełnić służbę w ochronie granicy państwowej. Na szczęście mimo upływu lat oraz dzięki zaistniałym możliwościom i osobistej dociekliwości w odkrywaniu losów jednego z wielu żołnierzy KOP wspomnienia i życiowe koleje Leona Mikosza pozostaną w pamięci.
Jednocześnie cała ta historia, mam taką nadzieję, pomoże lub zainspiruje młode pokolenie do odkrywania choćby najmniejszych i najkrótszych w szczegółach historii swoich rodzin, a w tym, być może, obrońców granic naszej Ojczyzny.
mjr rez. SG Aleksander Bojnicki[2]
(funkcjonariusz Śląskiego Oddziału SG w Raciborzu)
Załączniki: dokumentacja zdjęciowa poniżej.
[1] Jana Roman Potocki Zaangażowanie Alfreda Potockiego w pomoc społeczności łańcuckiej w Latach 1939-1944- źródło:https://www.zamek-lancut.pl/en/content/history/PDF/alfredpotocki.pdf,
[2] Aleksander Bojnicki ur 1963 roku, magister filologii polskiej, nauczyciel w latach 1985-1991, funkcjonariusz Śląskiego Oddziału SG w latach 1991-2012)
