Łużycka Brygada
Wojsk Ochrony Pogranicza
w Lubaniu

RYS HISTORYCZNY
ŁUŻYCKIEJ BRYGADY WOJSK OCHRONY POGRANICZA
ORAZ ŁUŻYCKIEGO ODDZIAŁU STRAŻY GRANICZNEJ

W pierwszych tygodniach po zakończeniu II wojny światowej jednostki II Armii Wojska Polskiego, które w kwietniu i maju 1945 r. brały udział w walkach na Górnych Łużycach i w Czechach, otrzymały zadanie ochrony zachodnich i południowo-zachodnich granic Polski. Na mocy rozkazu generała Karola Świerczewskiego nr 18 z 27 maja 1945 r. 7. Dywizja Piechoty miała zabezpieczyć granicę na Nysie Łużyckiej od Łęknicy do Kopaczowa koło Bogatyni, zaś 8. Dywizja Piechoty miała strzec granicy polsko-czechosłowackiej pomiędzy Kopaczowem a Łomnicą pod Jelenią Górą. Od lipca 7. DP, której sztab rozlokował się w Lubaniu, otrzymała rozkaz chronienia nie tylko granicy wzdłuż Nysy Łużyckiej (od Pieńska do Kopaczowa), ale również odcinka granicy południowej od Bogatyni aż do Karpacza.

Jednakże jednostki frontowe, a taką była 7. DP, krótko pełniły służbę graniczną. 13 września 1945 r. ukazał się rozkaz Naczelnego Dowódcy WP powołujący do życia Wojska Ochrony Pogranicza. Instancją naczelną tych wojsk był Departament WOP podporządkowany I wiceministrowi Obrony Narodowej. Przy Dowództwach Okręgów Wojskowych utworzono Wydziały WOP, którym podlegały Oddziały WOP, a te nadzorowały wopowskie komendy i strażnice, stanowiące najmniejsze jednostki organizacyjne formacji. Tworzenie 1. Oddziału Ochrony Pogranicza z miejscem postoju w Lubaniu odbyło się stosunkowo sprawnie i szybko. Już na przełomie października i listopada 1945 r. był on gotowy do przejęcia granicy od miejscowości Zasieki nad Nysą Łużycką, leżącej naprzeciw niemieckiego miasta Forst, do Granicznych Bud w powiecie Jelenia Góra. 1. Oddział zabezpieczał zatem granicę ochranianą dotychczas przez 11. DP i 7. DP. W szeregach WOP-u znalazło się wielu weteranów z II Armii WP (m.in. z 7. DP) oraz żołnierzy przedwojennych formacji – Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej.

W Lubaniu jednym ze współorganizatorów 1. Oddziału był dawny oficer KOP-u, major Stefan Turno-Ornowski, który później pełnił funkcję burmistrza lubańskiego. Pierwotnie 1. Oddział Ochrony Pogranicza liczył ponad 2500 żołnierzy, a jego pierwszym dowódcą został podpułkownik Walerian Kuczyński. Sztab przez pierwsze pół roku stacjonował nie w Lubaniu, lecz w Sulikowie. Oddział otrzymał następujący skład organizacyjny:

1. Dowództwo, sztab i pododdziały przysztabowe.
2. Grupa Manewrowa (175 żołnierzy).
3. 1. Komenda Odcinka Szklarska Poręba i 5 strażnic.
4. 2. Komenda Odcinka Leśna i 5 strażnic.
5. 3. Komenda Odcinka Bogatynia i 5 strażnic.
6. 4. Komenda Odcinka Lasowa (obecnie Lasów koło Zgorzelca) i 5 strażnic.
7. 5. Komenda Odcinka Tuplice i 5 strażnic.
8. Przejściowe Punkty Kontrolne: Zgorzelec, Kaławsk (obecnie Węgliniec), Tuplice i Trzebiel.

Wymieniona powyżej Grupa Manewrowa od kwietnia do października 1946 r. walczyła pod dowództwem kapitana Antoniego Skwarczewskiego z Ukraińską Powstańczą Armią w rejonie Sanoka i Zagórza. W trakcie tych walk poległ podporucznik Mieczysław Borowik i szeregowy Glein. Żołnierze WOP-u także na Łużycach i Śląsku wykonywali niebezpieczne zadania. Na przykład 17 kwietnia 1946 r. zlikwidowali oni w pobliżu Lubania organizację pohitlerowskiego podziemia. Aresztowano 25 osób konfiskując ponad 30 sztuk broni i dużą ilość amunicji. Z kolei w sierpniu tego roku w okolicach Zgorzelca zatrzymano grupę Niemców, która nielegalnie przekraczała granicę do Polski (grupa przenosiła broń na Śląsk). Pogranicznicy od pierwszych dni pełnienia służby aktywnie włączali się w zagospodarowywanie ziem nad Kwisą i Nysą Łużycką. Udzielali pomocy osiedlającym się tutaj repatriantom z Kresów Wschodnich oraz osadnikom wojskowym. Pomagali również w organizowaniu administracji państwowej.

Pułkownik Józef Galicki, dowódca Łużyckiej Brygady WOP dekoruje orderami oficerów jednostki,
Święto Wojska Polskiego 1989 rok.

Opisywana jednostka przechodziła częste reorganizacje. W latach 1950-1958 placówka nosiła miano 8. Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza a w latach 1958-1976 8. Łużyckiej Brygady WOP. Do 1991 r. obowiązywała nazwa: Łużycka Brygada WOP.

W latach 1948-1950 utworzono 7 nowych strażnic, m.in. w Grabiszycach, Kozikach, Pieńsku i Prędocicach (Topurowie). W latach 1950-1956 w składzie brygady znajdowały się:

• 81. Batalion WOP Szklarska Poręba (5 strażnic),
• 82. Batalion WOP Leśna (5 strażnic),
• 83. Batalion WOP Bogatynia (7 strażnic),
• 84. Batalion WOP Zgorzelec (8 strażnic),
• ponadto jednostka nadzorowała 6 Granicznych Placówek Kontrolnych.

W 1956 r. rozformowano 82. Batalion WOP Leśna podporządkowując strażnice brygadzie. Powstały w jego miejsce 82. Batalion Lubań został rozwiązany już w 1959 r. W 1976 r. podobny los spotkał 83. Batalion WOP Bogatynia i 84. Batalion Zgorzelec. Ten ostatni odtworzono po stanie wojennym, natomiast nie powiodła się próba odtworzenia batalionu w Lubaniu. W 1989 r. w związku z likwidacją Lubuskiej Brygady WOP Łużycka Brygada WOP przejęła do ochrony znaczny odcinek Nysy Łużyckiej na terenie byłego województwa zielonogórskiego. Liczba Granicznych Placówek Kontrolnych wzrosła do 9. W dniu 12 października 1990 r. ukazała się ustawa o Straży Granicznej. Nowo powołana formacja nawiązywała do okresu międzywojennego. Na bazie rozwiązanej Łużyckiej Brygady WOP utworzono Łużycki Oddział Straży Granicznej w Lubaniu, który przejął po swej poprzedniczce granicę i wszelkie zadania związane z jej ochroną.

Dowódcy:

• podpułkownik Walerian Kuczyński (1945-1946
• pułkownik Gordzijewski (1946-1947)
• podpułkownik Eugeniusz Buchwafow (1947-1952)
• podpułkownik Stanisław Bański (1952-1956)
• podpułkownik Roman Wasilkowski (1956-1960)
• pułkownik Henryk Chmielak (1960-1971)
• pułkownik Ryszard Łopusiewicz (1971-1977)
• pułkownik Ryszard Bartoszewicz (1977-1978)
• pułkownik Roman Sokolski (1978-1984)
• pułkownik Józef Galicki (1984-1991)
• pułkownik Lechosław Durowicz (1991-1992)
• pułkownik Bronisław Iwanowski (1992-1998)
• pułkownik Lech Jewtuszko (1998-2004)
• pułkownik Jan Tota (2004-)

SZTANDARY JEDNOSTKI

1. Oddział Ochrony Pogranicza w Lubaniu jako nowo sformowana jednostka nie posiadał własnego sztandaru. 30 września 1946 r. Powiatowa Rada Narodowa w Lubaniu podjęła stosowną uchwałę. Podkreślono w niej, że: „Za rok pobytu w Lubaniu 1. Łużycki Oddział WOP, swoją ofiarną służbę i szeroką pomocą udzielaną ludności cywilnej zdobył sobie zaufanie, sympatię i miłość społeczeństwa polskiego naszego pogranicznego powiatu. Ludność polska widzi w swoim wojsku symbol siły, ostoję ładu, bezpieczeństwa, gwarancje niepodległości i zdobyczy demokratycznych„. Uroczystość wręczenia sztandaru odbyła się 25 maja 1947 r. w obecności zastępcy ministra obrony narodowej, generała dywizji Mariana Spychalskiego. W 1963 r. społeczeństwo kresów południowo-zachodnich ufundowało brygadzie nowy sztandar. Aktu wręczenia podczas uroczystości na Kamiennej Górze 12 maja 1963 r. dokonał dowódca WOP generał brygady Eugeniusz Dostojewski. Pierwszy sztandar został przekazany Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Przeformowanie Wojsk Ochrony Pogranicza w Straż Graniczną, jak i przemiany ustrojowe, przyczyniły się do kolejnej zmiany sztandaru jednostki.

Dowódca Łużyckiej Brygady WOP, pułkownik Roman Sokolski wita się z kompanią honorową
podczas obchodów Dnia Zwycięstwa w 1980 roku.

5 czerwca 1993 r. powstał Społeczny Komitet Fundacji Sztandaru Łużyckiemu Oddziałowi Straży Granicznej na czele z burmistrzem Lubania Jerzym Zielińskim. W jego składzie znaleźli się przedstawiciele władz samorządowych gmin nadgranicznych, organizacji społecznych oraz NSZZ Funkcjonariuszy Straży Granicznej. Sztandar wykonano już według nowych wzorów, lecz nawiązujących do polskich tradycji wojskowych. Na stronie głównej sztandaru umieszczono napis „Bóg, Honor i Ojczyzna” oraz herby miast związanych z historią jednostki: Lubania, Zgorzelca, Jeleniej Góry i Szklarskiej Poręby. Ceremonia wręczenia sztandaru, połączona z pożegnaniem starego znaku, miała miejsce 6 listopada 1993 r.

Ośrodek Tresury Psów Służbowych Straży Granicznej

Przy Łużyckim Oddziale Straży Granicznej w Lubaniu działa Ośrodek Tresury Psów Służbowych, zwany żartobliwie „Psią Akademią”. Ośrodek ma starą metrykę. Jego twórcą był major Marian Jurkowski, który w latach 30. XX w. założył w Rawie Ruskiej (obecnie w granicach Ukrainy) Zakład Tresury Psów Służbowych Straży Granicznej. Powróciwszy z niemieckiej niewoli major Jurkowski zgłosił się do służby w WOP-ie. Wraz z grupką specjalistów stworzył ośrodek tresury działający początkowo w Rusowie w województwie koszalińskim. W 1957 r. „Psia Akademia” została przeniesiona do Zgorzelca. W latach 1987-2001 ośrodek funkcjonował przy strażnicy w Żarce nad Nysą koło Pieńska. W 2001 r. przeniesiono go do dawnej składnicy amunicji w Lubaniu.

W szkole psy uczą się w trzech zasadniczych fakultetach, jako psy tropiące, przeznaczone do szukania przestępców, jako psy specjalne służące do wykrywania materiałów wybuchowych, broni, narkotyków i innych przedmiotów oraz jako psy patrolowo-obronne. Kurs podstawowy trwa od 4 do 8 miesięcy a co dwa lata pies poddawany jest „atestacji”, czyli ponownemu egzaminowi i podwyższaniu kwalifikacji. Psi kandydat nie musi wykazywać się rodowodem. Ważniejsze są jego cechy charakteru i wiek (maksymalnie 24 miesiące).

„Absolwenci” szkoły wykazali się w służbie profesjonalizmem i znaczącymi wynikami. „Ibor” udaremnił na lotnisku Okęcie przemyt 12,5 kg heroiny, „Irwin” wykrył aż 4,5 tony haszyszu a „Jaks” nie ma sobie równych w wykrywaniu broni. Lubański ośrodek to szkoła z tradycjami i dorobkiem. Placówka utrzymuje stałe kontakty z podobnymi ośrodkami w Czechach, Francji, Niemczech i na Węgrzech.

Region im. Ziemi Łużyckiej
Związku Emerytów i Rencistów
Straży Granicznej
w Lubaniu

Poniżej  w formacie PDF obrazowa historia Łużyckiej Brygady WOP wykonana w 70 – tą rocznicę powstania Wojsk Ochrony Pogranicza przez ppłk. Leszka DUCZYŃSKIEGO:

B001 B002 B003 B004 B005 B008

Projekt i wykonanie: ppłk Leszek Duczyński
Zdjęcia z archiwum autora oraz : ppłk Czesława Badowskiego, ppłk Romana
Banaszkiewicza, por. Krzysztofa Niemca.
Skład i druk : Sławomir Duma
Wydawca: Prezes ZEiRSG Region im. Ziemi Łużyckiej mjr Jan Hofbauer